INSECTA
[ ANASAYFA ] [ Arhropoda ] [ TAKIMLAR ] [ Sözlük ]

COLEOPTERA (KINKANATLILAR; BEETLES)

 Coleo, kın; ptera kanat demektir; ön kanatların yapısını tanımlar.

§Ergin: Baş sertleşmiş; değişik şekillerde; bileşik gözler var veya yok; ocelli var (2 adet) - yok. Anten 11 segmentli; uzunluk ve şekli değişken; Ağız ısırıcı-çiğneyici; şekil olarak değişken; mandibula çoğu erkeklerde iri ve çatallı yapılışta.

§Prothorax en iri thorax segmentidir; genellikle serbest yapılışta ve değişik şekilde; ön kanatlar sertleşmiş (elytra); dorsalde her iki elytron birbiriyle birleşir; arka kanatların bulunmadığı türlerde ise her iki elytron birbiriyle kaynaşmış; arka kanatlar zarımsı; dinlenme anında ön kanatlar altında katlanmış durumda; bacaklar benzer; bazan bir ya da iki çifti değişikliğe uğramış; tarsi 3-5 segmentli; segment sayısı bütün bacaklarda aynı veya arka tarsi segment sayısı diğerlerinden 1 segment eksik; diğer bazı gruplarda ise ön tarsi diğerlerinden daha az segmentli; tarsi segmenti sayısı genellikle 5-5-5 düzeninde; bazan sondan bir önceki tarsus segmenti çok küçülmüş; bazılarında bazal tarsus segmenti çok küçük. Tarsal tırnaklar basit; bazan değişik yapılışta.

§Görülebilir abdomen segmenti sayısı genelde 10’dur .

  Larva: Değişken şekilli; baş gelişmiş ve sertleşmiş; thorax ve abdomen segmentleri kolaylıkla ayırt edilebilir. Thorax bacakları var veya yok; abdomen bacakları bulunmaz. Temelde 4 larva tipi görülür: Campodeiform, eruciform, scarabaeiform ve apodous. Bazılarında hypermetamorphosis görülür.

• Pupa : Her zaman adecticous; çoğunlukla exarate; bazı Staphylinidae üyelerinde ise obtect’ tir.

BİYOLOJİSİ: Çoğunluk terrestrial; diğerleri de sucul veya yarı-sucul; terrestrial türlerin çoğu toprakta bulunur ve çürüyen bitki veya hayvan kalıntılarıyla beslenir. Bazı türler canlı bitkilerle (fungi dahil); bazıları da konfeksiyon ürünleri, halı, kilim, mobilya veya besin maddeleriyle beslenir. Bazı türler kurak koşullara uyarlık gösterir. Sucul türlerde büyük bir varyasyon görülür: Bazılarında sadece larva sucul; erginler su kenarlarında bulunur ve kısa sürelerde su altında kalır; diğerlerinde ise larva ve erginler suculdur; erginlerde stigmalar işlevseldir; ancak vücutları etrafında hava kabarcıkları tutacak özellikler sergilerler. Pupa çok az türde suculdur; olgun larva pupa olmak için suyu terkeder veya hava dolu bir kokon içinde su altında pupa olur. Bazılarında (Psephenidae) pupa stigma solungaçları aracılığıyla solur.

• Az sayıda Coleopter parazitiktir; bir kısmı da yabancıot ve diğer böceklerle beslenir.

§Çoğunlukla cinsel olarak çoğalır ve ovipar’dırlar; nadiren parthenogenesis, paedogenesis, viviparite gibi üreme şekilleri görülür; yumurta sayıları değişken; döl sayıları genellikle 1’den fazla; nadiren larva gelişimi birkaç yıl sürer. Kışı tam gelişmemiş larva; kokon içinde veya toprakta pupa ya da ergin dönemde; nadiren de yumurta döneminde geçirirler. Bazı türlerde genç evreler erginler tarafından korunur. Pupa genellikle toprakta veya besin içinde olur; bazı türler kokon oluşturur.

SINIFLANDIRMA

• I. Alttakım Archostemata (Örn., Cupedidae, Micromalthidae)

• II. Alttakım Myxophaga (Örn, Sphaeriidae, Hydroscaphidae)

• III. Alttakım Adephaga: Antenler genelde sert, kıl gibi; tarsus sayısı hemen daima 5; İkinci çift kanadın Median kolları arasında 2 enine damar bulunur. Birinci abdomen sterniti arka coxa tarafından ikiye bölünmüş; notopleural dikiş bulunur. Çoğu predatördür.

Carabidae: 4-35 mm; parlak koyu renkli; yassıca; elytra uzunlamasına ince çizgili, nocturnal böcekler; elytra çoğunluk ortadan kaynaşmış; taş, kütük, yaprak döküntüleri arasında bulunurlar; rahatsız edildiklerinde hızla kaçar; nadiren uçarlar. Çoğu larva ve ergin dönemlerde avcıdır. Örn., Zabrus gibbus F., Z. corpulentus Gze. (Ekin kamburböceği); predatör türlerden Sycophanta (L.) ve Calosoma spp. tırtılları yer.

Cicindelidae (Kumböcekleri): 10-20 mm; metalik renkli. Kumsal yerlerde bulunurlar; çok hızlı koşar ve uçarlar. Ergin ve larva predatördür. Örn., Cicindela spp.

Dytiscidae: 1.2-40 mm boyunda; düz, oval ve oldukça sert; kahverenkli-siyahımsı yeşil; arka bacakları yüzücü. Elytra altındaki bir odacıkta hava taşırlar ve bu sayede uzun süre su altında kalabilirler. Geceleri suyu terkeder ve ışığa doğru uçarlar. Larvalarda mandibula orak şeklindedir ve olukları ile konukçunun vücut sıvısı emilir. Örn.,Dytiscus spp.

§IV. Alttakım Polyphaga: Anten değişik şekilde; tarsus segmentleri sayısı değişken; birinci abdomen sterniti arka coxa tarafından ikiye ayrılmaz; Prothorax’ ta notopleural dikiş bulunmaz. Larva bacakları 4 segmentli (tarsus bulunmaz) ve tek tırnaklıdır. 

Histeridae: 0.5- 10 mm; geniş-oval; parlak siyah. Anten dirsekli ve ucu topuzlu; ön bacakları kazıcı tipte; elytra abdomeni tam örtmez; rahatsız edildiklerinde ölü taklidi yaparlar. Hayvan pislikleri içerisinde yaşayan küçük böcekleri avlarlar; bazıları da karınca ya da termit yuvalarında yaşar.

Hydrophilidae: Uzun-oval şekilli, ufak-büyük vücutlu, anten kısa, topuzlu; palpi uzun; çoğu sucul; çoğunda metasternum geriye doğru kalın bir iğne gibi uzamış; olgun larva suyu terkeder ve toprakta bir kokon içinde pup olur. Larvaları avcılıkla geçinir; erginleri döküntü maddelerle beslenir. 

Silphidae (Leşböcekleri): 3-35 mm; parlak renkli; yassı ve yumuşak yapılı; Anten ucu topuzumsu; larva ve erginleri hayvan leşlerinde yaşar; Blitophaga undata Müll. ve Silpha obscura L. (Pancar leşböcekleri) şekerpancarında zararlı.

Staphylinidae: Uzun, silindirik; siyah-koyu kahverenkli; elitra abdomeni tam örtmez. Mandibula uzun; Hayvan pislikleri ve çürümüş maddeler içinde yaşarlar; avcı türler de vardır. Çoğunda larvalar avcıdır. Phloeophora corticalis Gravh., Placusa complanata Er. ve Staphylinus caesareus Gederhj Ülkemizde bulunan türlerdendir.

Cantharidae: 1-15 mm; Elytra ve vücut yumuşak, uzun; baş pronotum altından taşmış; larva ve erginleri çoğunda avcı; Çiçeklerle beslenenler de var. Örn., Cantharis ve Malachus spp.

Lampyridae (Ateşböcekleri): 5-20 mm; erkekler böcek şeklinde; dişiler larvaya benzer ve toprak içindedir. Baş pronotum altında gizli; ışık organları var (abdomen ventralinde) veya yok; Larvalar ufak böcek ve salyangozları yer. Lampyris nervosa Ülkemizde Akdeniz kıyılarında görülür.

Dermestidae: 2-12 mm; oval; vücut çok ufak kıl veya pullarla kaplı; tipik renkli işaretlere sahip; baş ufak, antenler kısa-ucu topuzlu; larvalar genelde esmer renkli, bol kıllıdır ve deri, yünlü maddeler, depolanmış ürünler ve kolleksiyon böceklerini yer; erginler çiçeklerde beslenir. Örn., Trogoderma granarium Everst (Khapra böceği); Dermestis lardarius L., Anthrenus museorum L.

Trogossitidae (Ostomidae): 2.6-20 mm; koyu renkli; pronotum ile vücudun geri kalan kısmı boyun gibi birleşmiş. Örn., Tenebrioides mauritanicus (L.) (Ekin ambar karaböceği) depolarda, Nemosoma elongatum L. ise ormanlarda  zarar yapar. 

Bostrichidae (Kubbeliböcekler): 3.5-12 mm; silindirik; baş pronotum altında gizli; anten hafif topuzlu; Rhizopertha dominica (F.) (Ekin kubbeliböceği) depolanmış ürünlerde çok önemlidir.

Anobiidae (Tosvuranböcekler):  1-9 mm, silindirik; ince tüylerle kaplı; baş pronotum altında gizli; anten testere dişli veya topuzlu. Örn., Lasioderme serricorne (F.) (Tatlıkurt) depolanmış tütünlerde; Stegobium paniceum (L.) (Ekmek böceği) çeşitli depolanmış ürünlerde zarar yapar. Xestobium spp., Anobium pertinax ve A. punctatum orman ağaçlarında (bazan mobilyalarda) zarar yapar.

Elateridae (Telkurtları): 12-30 mm; kahverengi-siyah; uzun, paralel vücutlu; anten dişli; Pronotumun geri köşeleri sivri; tarsi 5 segmentli; larvalar tel’ e benzer; fitofag veya predatördürler; hafif asitli toprakları severler. Örn., Agriotes lineatus (L.), Melanotus rufipes (Hbst.)

Buprestidae (Süslüböcekler): 3-100 mm (genellikle 20 mm’ den kısa); metalik mavi, yeşil, kırmızı, siyah renkli; pronotum çeşitli şekillerde; elytra sert, kenarları paralel, sona doğru sivrilir; larvalar ağaçların kabuğu altında veya odun tabakasında tünel açar; larvalar bacaksızdır; birinci göğüs segmenti diğerlerinden geniştir; Örn., Capnodis cariosa Pall., C. carbonaria Klug. ve C. tenebriois L. (Fidan dipkurtları)’ dir. Ayrıca Agrillus ve Julodis cinsleri de iyi bilinir. Buprestis rustica L., B. haemorrhoidalis Hbst. ve Melanophila picta Poll. Orman ağaçlarında zarar yapar.

§Silvanidae: Uzun, yassı; 3mm; antenleri ucu topuzlu; Oryzaephilus surinamensis (Dişlibit) depolarda zararlı.

§Coccinellidae (Gelinböcekleri): 0.8-10 mm; yarımküre şeklinde; parlak renkli; anten hafif topuzlu; tarsi 3 segmentli; elytra benekli-lekeli; larvalar dikenli; ergin ve larvalar yaprakbitleri ve kabuklubitleri yer; bitki zararlısı türler de var. Coccinella septempunctata L. (Yedinoktalı gelinböceği), Rodolia (Novius) cardinalis (Muls.), Cryptolaemus montrouzieri Muls., Exochomus quadripustulatus (L.), Chilocorus bipustulatus (L.), Scymnus spp. (S. suturalis Thunbg., S. syriacus Muls., S. apetzi Muls.), Stethorus gilvifrons Muls., Lindorus lophantae Blais., Adalia bipunctata (L.) avcı; Epilachna chrysomelina F. (Karpuz yaprakböceği) ise sebzelerde zararlıdır.

§Tenebrionidae (Esmerböcekler): Siyah-kahverenkli; heterojen; ortak özellikleri: antenleri 11 segmentli; gözleri hilal şeklinde; tarsi 5-5-4 düzeninde; ön coxa boşlukları kapalı; görülür abdomen sterniti 5 tane; çoğunda elitra ortadan kaynaşmış ve arka kanatlar yok; Genelde bitkisel besin alırlar. Örn., olarak Tribolium spp. (Kırmabitleri) (T. castaneum, T. confusum, Tenebrio molitor L. (Unböceği) depolarda; Blaps spp. (Karafatma) ise evlerde bulunur.  

§Cerambycidae (Tekeböcekleri): 3-60 mm; parlak renkli; silindirik; anten 11-12 segmentli; geriye doğru ve çoğunluk vücuttan uzun; gözler hilal şeklinde; tarsi 5 segmentli. larvalar bacaksız; ağaçların odun tabakasında kesiti daire şeklinde tüneller açar; otsu bitkilerin sapları içinde yaşayan türler de vardır; zayıf düşmüş ağaçlara saldırırlar (sekonder); larva gelişimi 2-3 yıl sürer. Örn., Cerambyx dux Fald. (Talaşkurdu) meyve ağaçlarında, Obera linearis L. (Filizkurutan) fındık ağaçlarında, Vesperus xatartii Duf., Chlorophorius variatus bağlarda ve Hylotrupes bajulus (L.) kerestelerde zarar yapar. Saperda spp. de iyi bilinir.

§Chrysomelidae (Yaprakböcekleri):  Renkleri güzel, canlı ve parlak; erginler çiçek ve yapraklarda; dikenli yapıdaki larvaları da yapraklar üzerinde-içinde veya köklerde beslenir; Leptinotarsa decemlineata (Say) (Patatesböceği) patates-patlıcanda; Agelastica alni (L.) (Kızılağaç böceği) fındıklarda; Bromius (Adoxus) obscurus L. asmalarda; Rhaphidopalpa foveicollis Luc. (Kavun kızılböceği) sebzelerde; Melosoma populi L. (Kavak yaprakböceği), Galerucella luteola Müll. (Karaağaç yaprakböceği), Chalcoides aurata Marsh. (Söğüt pireböceği) orman ağaçlarında; Cassida spp. (Kalkanböcekleri) şekerpancarında, Phyllotreta, Chaetocnema, Haltica ve Psylliodes spp.   (Toprak pire böcekleri) fidelerde zararlı.

Bruchidae (Lariidae, Mylabridae) (Tohumböcekleri): 3-5 mm; tıknaz vücutlu; elytra abdomen sonunu tamamen örtmez; vücut arkaya doğru genişler; elytra ve vücut pulumsu kıllar ile örtülü; baş çok kısa bir uzantı gösterir. Larvalar beyazımsı renkte ve kıvrık duruşlu; bacakları gelişmemiş; baklagil taneleri içinde gelişir ve zararlı olur; erginler ise aynı bitkilerin çiçek tozlarını yer. Örn., Bruchus pisorum L. bezelyede, B. rufimanus Bom. baklada ve B. lentis Froel mercimekte yaşar(tek döl verirler); Acanthoscelides obtectus (Say) ve Callosobruchus maculatus F. yılda 1’ den fazla döl verir.

§Scarabaeidae (Manaslar): Anten yelpaze gibi; 8-10 segmentli; tarsi 5 segmentli; larva manas tipinde; genelde toprakta birkaç yılda gelişir; fitofag türlerin erginleri çiçek-yaprak yer; larvaları kök veya çürümüş odunla beslenir. Bazılarında larva- erginler gübre v.s. içinde gelişir; Örn., Polyphylla fullo L. (Manas, Alaböcek), Melolontha spp. (M. melolontha L. ve M. albidae F.) meyva ve orman ağaçlarında, Anisoplia spp. (Bambullar) (A. segetum Hbd, A. austriaca Hbst, A. lata Eg., A. syriaca) buğdaygillerde, Anomala spp. (Bağ bambulları) (A. aenea Deg., A. osmanlis Bl., A. affinis Gang., A. vitis F.) asma ve meyve ağaçlarında, Cetonia spp. ve Epicometis hirta (Çiçekböcekleri) çeşitli bitkilerin çiçeklerinde zararlı olur.

Curculionidae (Hortumluböcekler): Baş öne uzayarak hortum şeklini almış; anten dirsekli-ucu topuzlu; tarsi 5 segmentli; arka kanatlar bazılarında yok; larva bacaksız; bitkilerin çeşitli kısımlarında tünel açar. Örn., Anthonomus pomorum (L.) (Elma-armut gözkurdu), A. cinctus Boh. (Armut kışgözkurdu), Curculio (Balaninus) nucum L. (Fındıkkurdu), Hypera postica Gylh. (Yonca hortumluböceği), Bothynoderes (Cleonus) punctiventris (Germ.) (Pancar hortumluböceği), Rhynchites spp.(Meyve hortumluböcekleri: R. baccus L., R. aequatus L., R. auratus Scop.), Sitona spp. (S. lineatus (L.) ve S. crinutus Hbst.), Otiorrhynchus spp. (Bağ maymuncukları), Sitophilus (Calandra) spp. (S. (C.) granarius L., Buğdaybiti; S.(C.) oryzae L., Pirinçbiti).